Torpaqsız əkini uğurlu edən cəhət irriqasiya sistemi, iqlim, suyun növü və mühitdən asılı olaraq sulama tezliyinin idarə olunmasıdır. Bundan əlavə, pH dərəcəsi, fertilizasiya planlaması və alaq otlarına qarşı bitki yataqlarına yerləşdirilən disklərdən istifadə əsaslı rol oynayır. Substratlar bitki kökünün inkişafına üstünlük verən yüksək havalandırma qabiliyyətinə malikdir. Qaragilə üçün hazırlanmış xüsusi qablar bitkinin düzgün böyüməsini dəstəkləyir və nəmə qarşı çox həssas olduğu üçün torpaqsız əkin ilə mükəmməl drenaj əldə edilir. Bitkinin kök sistemi dibçəkdə torpaqdan daha sürətli inkişaf edir, eyni zamanda suyun və gübrənin bərabər şəkildə paylanaraq daha çox məhsul əldə etməyə imkan verir.
Bir çox bitkidən fərqli olaraq qaragilə turşu dərəcəsi yüksək olan torpaqları sevir, ona görə bir çox fermer üçün ənənəvi üsul ilə bu gilemeyvənin yetişdirilməsi çətin gəlir. Halbuki, torpaqsız əkin bitkini düzgün pH dərəcəsində yetişdirməyə imkan verir və bu qaragilənin məhsuldarlığı üçün ən əsas faktorlardan biridir. Bitkinin qidalanması üçün zəruri olan elementlər pH dərəcəsinə uyğun olaraq təyin olunur. Yuxarı göstəricidə dəmir və kalsium çatışmazlığı yarana bilər və bu birbaşa yarpaqların saralması və uclarının yanması ilə nəticələnə bilər. Qaragilə üçün ən uyğun pH dərəcəsi 4.5-5.2 arasında dəyişir və daimi olaraq nəzarət edilməlidir. Normal pH dərəcəsi olan torpaqda (7.0) qaragilə yetişdirmək üçün isə ən azı əkindən 6 ay əvvəl müxtəlif sulfur və su ilə qarışdırılmış turşulardan istifadə edərək torpağı bitkinin qidalana və böyüyə biləcəyi hala gətirmək lazımdır.
Qaragilə kollarının suvarılması çətin hesab edilə bilər, çünki bu bitki həm normadan az suvarılmaya, həm də həddindən artıq suvarılmaya həssasdır. Qidalandırıcı tətbiqetmələr davamlı olmalıdır və irriqasiya daima asitləşdirilmiş su ilə edilməlidir. Sağlam məhsul əldə etmək və dibçəkdə ‘bərabər nəm’ saxlamaq üçün lazım olduğu qədər suvarılmalı və qidalandırılmalıdır. Beləliklə, su və qida maddəsi günün hər saatında bitki ehtiyacını ödəmək üçün həmişə mövcud olmalıdır. İrriqasiya sistemi mühit şəraitindən və bitki böyüməsi mərhələsindən asılıdır və buna uyğun olaraq təyin edilir. İsti şəraitdə bu, gündə bir neçə dəfə suvarma tələb edə bilər. Substratı ‘tam sahə qabiliyyətinə’ çatdırmaq üçün əlavə olunan sudan istifadə edildikdə, bitki ‘solma nöqtəsi’ ilə üzləşə bilər. Sərin qış şəraitində bitki suvarma tələb etmədən bir neçə gün davam edə bilər. Suvarmanın müddəti və tezliyi daima dəyişə bilər.
Hədəflənən EC səviyyəsi ilin müxtəlif dövrlərində və böyümə mərhələlərində də dəyişir. EC qışda daha az suvarma ilə daha yüksəkdir və suvarma artdıqca yayda azalır. Həddindən artıq suvarma substratı doydura bilər və oksigen səviyyəsini azalda bilər. Bütün bunlar bitkinin böyüməsinə əks təsir göstərir. Bununla da, bitkidə kök xəstəliyi yaranır və ölmə riskini artırır.
Uzun müddətli suvarmadan və ya gündəlik bir neçə qısa suvarmadan sonra substratın yerləşdiyi qabların aşağısından suyun axması vacibdir. Suvarmadan sonra ümumi suyun 15-25 faizi axmalıdır. Əgər, bitkiyə 1000 ml maye tökülübsə və bunun 300 ml dibçəyin və ya qabın dibindən axırsa, axın faizi 30 faizdir. Suyun axmaması və ya az axım müşahidə edilməsi kifayət qədər suvarma olduğunu göstərir. Bu halda, duzlar kök zədələnməsinə və bitkinin böyüməsi ilə əlaqədar problemlərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Şam qabığı, odun kəpəyi, meşə tullantıları, torf və digər üzvi substratlar qaragilənin becərilməsi üçün uyğundur. Bu substratlar artan torpaq nəmliyi ilə yanaşı turşuluq və qida ilə zənginləşdirilməsi üçün əlverişli sayılır. Dünyada qaragilə üçün istifadə olunan substratın demək olar ki, əsasını kokosdan hazırlanmış torf təşkil edir. Kokos substratı suyu tutma və qida maddələrini səmərəli ötürmə qabiliyyəti sayəsində davamlı və bitkiləri təbii böyütmək üçün əlverişli mühit hesab edilir. Bununla birlikdə, kokos substratı əkindən əvvəl ən yaxşı şəkildə yuyulur və tamponlanır. Pomidor, çiyələk və bibər kimi bitkilər 100% kokos substratında böyüyür və bu vəziyyətdə əvvəlcədən yuyulmağa ehtiyac görülmür. Aparılan araşdırmalara görə (Scientia Hosticulturae, 2019), qaragiləni kokos qabığında yetişdirmək əlverişli deyildir. Lakin kokosdan hazırlanan torf və ya odun kəpəyi göstərdiyi kimyəvi reaksiyalara və pH səviyyəsini normal səviyyədə saxlaya bildiyinə görə isə qaragilə üçün ən münbit substratlardan sayılır. Giləmeyvə qarışığında istifadə olunan kokos substratı isə əvvəlcədən yuyulub bitki üçün hazır hala gətirilməlidir.
Substratı təmizləmək üçün ən yaxşı üsul qabları doldurmaq və onları tunel içərisindəki bitkinin əkiləcəyi son yerə qoymaqdır. Daha sonra gün ərzində hər iki saatdan bir 15 dəqiqə ərzində EC 1.5 səviyyəsində su ilə gübrələnmə aparılmalı və su dibçəkdən süzülməlidir.
Bu prosesdə azotun potensial yuyulmasının qarşısını almaq üçün ammonium sulfatdan istifadə etmək yaxşıdır. Gübrələmə zamanı kalsium və maqnezium substratın tərkibində olan artıq potassium, sodium və ya xloridi əvəz edəcəkdir. Drenaj suyundakı EC 3.0-dan az olana qədər bu əməliyyatı 3 və ya 4 gün davam etdirmək lazımdır. Əkin başlamazdan əvvəl suvarma etmədən 24-48 saat saxlayın. Gübrələmənin mövcud olmaması halında, yalnız sudan istifadə edin, bu substratın tərkibində olan artıq elementlərin yuyulmasına kömək edəcəkdir.
Qaragilə bir neçə sortu mövcuddur və bu məhsul sortları yığım mövsümü, meyvə keyfiyyəti, dözümlülük, böyümə vərdişi, güc və xəstəliklərə qarşı müqavimət daxil olmaqla bir neçə xüsusiyyətinə görə fərqlənir. 5 əsas qaragilə növü vardır: alçaq kol, şimal kolu, cənub kolu, yarı kol və dovşan gözü. Bunlardan, şimal yüksək kollu qaragilə sortu dünyada ən çox yetişdirilən növlərdəndir.
Alçaq qaragilə sortları adından da göründüyü kimi, ümumiyyətlə 1.5 metrə qədər olur. Bu növ qaragilə kolları az budamağa ehtiyac duyulur. “Top Hat” cırtdan, alçaq bir çeşiddir və dekorativ landşaft dizaynı ilə yanaşı şəxsi bağlarda da yetişdirilir.
Şimali yüksək qaragilə kol növlərinin doğma yeri ABŞ-ın şərq və şimal-şərqidir. Hündürlüyü 1.5-2.5 metr arasında dəyişir. Bu növə aid kolları ardıcıl budanması tələb olunur. Yüksək kola aid sortlarının siyahısı aşağıdakılardır:
Cənubi hündür qaragilə kol növləri 1.8-2.5 metr hündürlüyə çata bilirlər. Bu qaragilə növü, qönçə və çiçək gətirmək üçün daha az soyuq hava tələb etdikləri üçün mülayim qış yerlərində giləmeyvə istehsalına imkan vermək üçün yaradılmışdır. Qışın sonlarında çiçək açdığı üçün don meyvələrə zərər verə bilər. Bu səbəbdən cənub yüksək kol sortları qışı çox mülayim olan ərazilərdə yetişdirilir. Bəzi cənub yüksək qaragilə sortları bunlardır:
Dovşan gözü qaragilə sortu ABŞ-ın cənub-şərqindədir və hündürlüyü 1.8-3 metr arasında dəyişir. Bu növ uzun, isti yayı olan ərazilərdə məhsul əldə etmək üçün yaradılmışdır. Qışdakı soyuğa daha həssas sayılır. Bu tip qədim sortların bir çoxu daha qalın qabığa və daha aydın toxumlara sahibdir. Tövsiyə olunan sortlara aşağıdakılar daxildir:
Yarım kol sortu, şimal hündür və alçaq giləmeyvə sortları arasındakı calaqdan yaradılmışdır və 1-7 °C arasında olan temperatura dözümlüdür. Orta ölçülü qaragilə kolu 0.9-1.2 metrə qədər böyüyür. Konteynerdə yetişdirmək üçün əlverişlidir. Yarı kol sortlar arasında tapa bilərsiniz:
Şərh Yazın